BUKOWINA T.               BIAŁKA T.               BRZEGI               CZARNA GÓRA               GROŃ               JURGÓW               LEŚNICA               RZEPISKA       

Twórczość ludowa

Dziedziny Twórczości Ludowej

Zamiłowani w pięknie i uzdolnieni artystycznie górale podhalańscy stworzyli wyjątkową i oryginalną sztukę, obejmującą w zasadzie wszystkie dziedziny ich życia. Wyjątkowe poczucie piękna i góralska śleboda, ma swoje odzwierciedlenie w wielu dziedzinach twórczości ludowej.
 

  
I. SKÓRNICTWO I METALOPLASTYKA - bogato reprezentowane, z metalu wykonuje się przedmioty przeznaczone głównie do dekoracji ubioru góralskiego. Wśród stosowanych technik zdobniczych wymienić można: kucie, odlewanie, wytłaczanie wzorów stemplem, wycinanie i trybowanie. Najwięcej elementów dekoracyjnych z metalu występuje w ubiorze męskim i są to przede wszystkim spinki góralskie o ornamencie ażurowym, stempelkowym lub rytym, najczęściej z motywami geometrycznymi, roślinnymi, rzadziej z elementami zoomorficznymi, często z kilkoma rzędami łańcuszków umieszczonych przy krawędzi. Spinki wykonywane są z mosiądzu, miedzi, a nawet srebra, stanowiąc ciągle cenną i pożądaną ozdobę. Sprzączki do rzemieni toreb skórzanych zdobi się w m.in. geometryczne wzory. Bogatym zdobieniem opatruje się również pasy bacowskie - opaski, zwłaszcza jego sprzączki - klamry. Opaski stanowią ozdobę góralskiego, odświętnego stroju, jak również pełnią rolę atrybutu będącego nieodłącznym elementem męskiego ubioru. Na Podhalu zdobi się ponadto przybory do palenia tytoniu - fajki, i służące do ich czyszczenia przekolace oraz miechórki na tytoń. Przekolac może być pokryty z jednej strony drobnym ornamentem, a ozdobę miechórki często stanowią plecione rzemyki i blaszane skuwki. Zbójnickie fajki charakteryzują się bogatym rytowaniem, ozdobnymi blaszanymi kółeczkami i łańcuszkami z blaszanym kogutkiem na pokrywce. Ciupagi zwane też rombanicami - ich stalowa część, zdobiona jest ornamentami, ostrze jest zabezpieczane mosiężną ozdabianą nakładką, chroniącą użytkownika przed ewentualnym zranieniem. Noże zbójnickie wykonywane są przez twórców ludowych, na wzór starych muzealnych eksponatów. Stalowa hartowana klinga, trzonek z rogu jelenia lub drewna, ozdobiony ornamentami i metalowymi zdobieniami, czasami oprawiony w koral, tworzy niepowtarzalne dzieło sztuki ludowej. Na szczególną uwagę zasługują zdobienia instrumentów muzycznych, zwłaszcza kozy - dud podhalańskich. Zdobi się przede wszystkim główkę, wykonaną na wzór głowy kozicy górskiej, wraz ze wszystkimi jej detalami, wykorzystując takie techniki jak rzeźba, intarsja, i inkrustacja. Bąk oraz duchac są ozdabiane metalowymi obrączkami, między którymi umieszcza się liczne ornamenty. Kobiety upiększają swój wygląd i ubiór rozetkami, biżuterią, klamrami i spinkami do włosów- wśród tych wyrobów dominuje odlewanie i ornamentowe rytowanie, często biżuteria opatrzona jest prawdziwym koralem. Wiele opisanych powyżej przedmiotów, łączy się ze skórą garbowaną naturalnymi składnikami. Ornamenty na skórze wytłacza się metalowymi stempelkami - stańcami. Skórę ozdabia się mosiężnymi lub srebrnymi guzami- gładkimi lub zdobionymi, a także różnego rodzaju ściegami z cienkich skórzanych rzemyków. Do skórzanych wyrobów zdobionych malutkimi metalowymi guzikami - centkami, należą kierpce - tradycyjne obuwie mieszkańców Podhala, oraz torby myśliwskie i torebki damskie, ozdabiane mosiężnymi guzami i różnego rodzaju zdobieniami, oraz tłoczeniami na licu skóry. Spinane ozdobną, mosiężną klamrą współcześnie służą jako ozdoba.


autor: Agnieszka Górkiewicz
tel. 608 388 022
  
II. MALARSTWO NA SZKLE - stało sięjednym ze składników tradycyjnej kultury ludowej na Podhalu. Pierwsze obrazy malowane na szkle, pojawiły się na Podhalu na przełomie XVIII i XIX wieku, jednak prawdziwy rozkwit tego rodzaju twórczości, nastąpił w powojennej Polsce. W latach 1946 i 1947 zostały zorganizowane z Zakopanem pierwsze kursy malowania na odwrocie tafli szklanej, równolegle młodzież uczyła się malować na szkle w zakopiańskiej Szkole Przemysłu Drzewnego. Do rozwoju tej gałęzi twórczości na Podhalu przyczyniło się Muzeum Tatrzańskie, które organizowało konkursy, wystawy, tworzyło zbiory prac podhalańskich malarzy.
Dawniej obrazy malowane na szkle stanowiły część wyposażenia wnętrza, ale przede wszystkim były wyrazem świata duchowego górali - religii i wierzeń magicznych. Obrazy tego rodzaju umieszczano na specjalnie dla tego przeznaczonym miejscu, wsparte dolnymi krawędziami ram o bogato ryzowaną drewnianą listwę, na ścianie na wprost drzwi wejściowych. Tworzyły swoisty panteon świętych postaci, czuwających nad góralską rodziną, domem, ratując od chorób i klęsk. Dzisiaj obrazy na szkle pełnią przede wszystkim funkcję estetyczną. Pierwszą fazą powstania dzieła jest rysunek na papierze, który nakłada się na taflę szyby, gdzie pędzelkiem - zazwyczaj kolorem czarnym, przenosi się kontury rysunku. Następnie powstałe pola wypełnia się kolorami i co ciekawe, technika malarstwa na szkle polega na malowaniu na odwrotnej stronie szkła. Pod względem treści, większość obrazów tworzy dwie grupy: o tematyce religijnej- sakralnej i świeckiej. W obrazach o tematyce religijnej występują postacie świętych patronów, przykładowo Jana Nepomucena, Marcina, Floriana, Anny, Barbary, Agnieszki, sceny z życia Chrystusa i Matki Boskiej, liczne postacie świętych, aniołów, symbole religijne i przekazywane przez tradycję kościelną wydarzenia cudowne. Do drugiej grupy należą obrazy o tematyce świeckiej, przedstawiające najczęściej sceny z życia zbójników i sławnego na Podhalu Janosika.. Każdy obraz dekorowany jest ornamentyką roślinną. Część artystów, zarówno amatorów, jak i zawodowych plastyków, świadomie odwołuje się, tak pod względem treściowym, jak i formalnym, do dziewiętnastowiecznego malarstwa na szkle, poszerzając jego zakres tematyczny. Pozostali poszukując indywidualnych rozwiązań, znacznie poszerzają tak w warstwie ikonograficznej, jak i formalnej, czerpane z dawnego malarstwa wzorce.

  
III. HAFCIARSTWO - wśród technik zdobniczych popularnych na terenie Podhala od połowy XIX wieku, rozwinęło się hafciarstwo. Początkowo było ono naśladownictwem wyrobów importowanych. Z czasem hafciarki podhalańskie przetwarzały już zapożyczone wzory i komponowały własne. Już w latach 80-tych XIX wieku, ukształtował się podhalański haft biały. Haft ręczny jest zarówno pracochłonny jak i czasochłonny. Kosztowny haft ręczny coraz częściej zastępowano koronką szydełkową, na przełomie XIX i XX wieku, koronkarstwo tego typu było wśród podhalańskich kobiet umiejętnością powszechną. W latach 1925-1930, po wprowadzeniu haftu maszynowego, hafciarstwo przeżyło renesans i stało się bardzo popularne. Obecnie tę technikę zdobienia stosuje się szeroko w zdobieniu odświętnego ubioru góralskiego, bogate ażurowe ornamenty pojawiają się na: koszulach, chustkach, zapaskach, fartuchach. Dostępna jest także bogato zdobiona bielizna pościelowa i różnego rodzaju obrusy, serwety, kapy, zasłonki, firanki, jako element dekoracyjny góralskich domów. Oprócz haftu białego na Podhalu znany jest haft kolorowy, w którym przeważa ornamentyka roślinna. Stosuje się go głównie do zdobienia męskiego i damskiego tradycyjnego ubioru, bogato zdobi się: cuchy, portki góralskie, spódnice, katanki, gorsety, kożuchy, serdaki, chustki. Umiejętnie łącząc kolory, hafciarki komponują na materiale bogate wzory kwiatowe.

  
IV. ZDOBNICTWO W DREWNIE - występuje w architekturze podhalańskiej, zarówno w bryle budynku mieszkalnego, jak i w ornamentach dekoracyjnych na zewnątrz i wewnątrz domu i jego wyposażeniu. Charakterystycznymi elementami zdobniczymi zewnętrznej części budynku są przede wszystkim kołkowane odrzwia i szalowane ozdobne drzwi, wystające spod okapu rzeźbione belki stropowe tzw. rysie, obramowania okienne, oraz szczyty dachów, na których oprócz ozdobnie ułożonych desek, w górnej części kalenicy umieszcza się często symboliczny ornament wyobrażający słońce. We wnętrzu największą ozdobę izby góralskiej stanowi sosręb - bogato zdobiona belka , biegnąca przez środek izby pod powałą. W częściach bocznych jest zazwyczaj fazowana, natomiast na środku zdobiona rozetą, ornamentyką roślinną, zazwyczaj umieszcza się na nim rok budowy domu. Zdobione są też czasami listwy, biegnące wzdłuż ściany, ryzowane w gadziki - ozdoby w kształcie faliście leżącego węża, i inne popularne wzory. Ogromną różnorodnością i bogatą oraz precyzyjną ornamentyką, odznaczają się łyżniki, służce dawnej do przechowywania łyżek, dzisiaj raczej jako element dekoracyjny wnętrza. Łyżniki najczęściej mają barwę drewna, z którego zostały wykonane, bywają też malowane. Bogato zdobione na Podhalu są też sprzęty codziennego użytku, takie jak: stoły, krzesła, kredensy z ozdobnymi gzymsami i fazowanymi krawędziami, łóżka, karnisze, półki, szafy, a także skrzynie z ryzowanymi wiekami, najczęściej malowane i zdobione ornamentem roślinnym. Do mniejszych form należą cyrpoki, kubki, łyżki, miski, i są to już raczej wyroby pamiątkarskie. Materiałem używanym do wyrobu sprzętów jest zawsze drewno: świerkowe, modrzewiowe, jesionowe, jaworowe, rzadziej buk czy cis. Trzeba dodać, że do zdobionych wyrobów drewnianych należą także formy do wyciskania serów, z których korzystają podhalańscy bacowie. Zazwyczaj używa się trzech rodzajów form. Pierwsze w postaci sercowatej, ryzowane w środku w rozmaite wzory, nazywane parzenicami, drugie to popularne oscypki – cylindryczne foremki rozszczepiające się na dwie łupiny i ozdabiane i trzeci rodzaj foremek w kształcie różnych zwierząt. Przedstawione tu element zdobnictwa w drewnie są niewątpliwie wyrazem estetycznych potrzeb górali podhalańskich, którzy od dawna otaczali się przedmiotami bogato zdobionymi, dekoracyjnymi, a snycerka ludowa jest na tym terenie bardzo dobrze rozwinięta.

  
V. KOWALSTWO - w końcu XIX wieku na terenie Podhala nastąpił rozwój tej dziedziny. Łączące się z nim zdobnictwo, którego szczególny rozkwit zaznacza się po II wojnie światowej, znane jest w postaci kowalstwa artystycznego. Drewniane elementy domu takie jak zawiasy, zamki, uchwyty do drzwi, kraty zabezpieczające okna, zaczęto stopniowo zastępować elementami żelaznymi o ozdobnych kształtach. W podhalańskich wsiach występowały na przykład trzy rodzaje zawiasów stosowanych w budynkach mieszkalnych: pasowe - wykonane z płaskiej sztaby, niekiedy zakończone ptasią głową lub uproszczonym rysunkiem kwiatu lilii, z dekoracją drobnych geometrycznych wzorów; esowate z głową ptaka lub węża, oraz krzyżowe - łączone poprzecznym pasem, nawiązujące ornamentyką do wcześniej wymienionych. Żelazne zawiasy instalowane w budynkach gospodarskich charakteryzowała dawniej skromniejsza forma i ornament stemplowy. Drewniane kołki w tradycyjnych odrzwiach zastępują niekiedy ozdobne gwoździe, o dużych wypukłych głowach, znaczonych krzyżykiem. Obecnie zdobi się żelazne okucia sań i wozów, metalowe elementy mebli, np. kredensów, kufrów, skrzyni, różne narzędzia i przyrządy: młotki, siekiery, nożyce, tasaki, motyki. Wiejscy kowale wyrabiają także bramy, kinkiety, żyrandole, zestawy kominkowe, rzeźby figuralne, kaganki, ruszty, kotliki itp. Podstawowym surowcem do wyrobów kowalskich jest żelazo, obrabiane na gorąco - zgrzewane, nitowane, lutowane i spawane. Wśród narzędzi używanych przez kowali wymienić należy palenisko z dmuchawą, kowadło, młoty, kleszcze, pilniki, przycinaki, imadła, i wiertarki.

  
VI. RZEŹBA - ludowa to rzeźba wykonana przez przedstawiciela ludności. Zaspokaja religijne i estetyczne potrzeby człowieka, spełnia też funkcje kultowo-magiczne. Ma swoje miejsce w kulturze podhalańskiej i jest odzwierciedleniem światopoglądu artysty. Rzeźbiarze to z reguły amatorzy, nie mający wykształcenia plastycznego. Obecnie jednak coraz częściej spotykamy wykształconych w tym kierunku artystów. Dominuje rzeźba figuralna o tematyce sakralnej lub świeckiej, związanej z regionem, występuje też płaskorzeźba i drzeworyt. Artyści często czerpią inspiracje z Żywotów Świętych, wzory z figur umieszczonych w kościołach i kapliczkach. Jedną z ciekawszych rzeźb w polskiej sztuce ludowej jest Chrystus Frasobliwy z Makowa Podhalańskiego, który jest często reprodukowany - również na Podhalu. Inne popularne tematy rzeźb to Św. Jan Nepomucen, Pieta, Ukrzyżowanie, Święta Rodzina, Matka Boska, Adam i Ewa, anioły, kolędnicy oraz sceny obyczajowo-wiejskie związane z życiem górali podhalańskich. Stosowanym materiałem w tej dziedzinie sztuki jest głównie drewno, rzadziej kamień lub glina.. Występuje także korzenioplastyka, kompozycje z huby bądź opalonego drewna, pozostawianie kory na fragmentach rzeźby. Rzeźby o tematyce sakralnej znajdują swe miejsce głównie w kościołach, przydrożnych kapliczkach i domowych ołtarzykach. Natomiast rzeźby o tematyce świeckiej stanowią zwykle dekorację architektoniczną.

 
  
VII. LUDWISARSTWO I ODLEWNICTWO - mniej popularne, ale nadal występujące na terenie Podhala. Ludwisarze oprócz wytwarzania dzwonów kościelnych i dzwonków dla koni, owiec i bydła, zajmują się odlewaniem przedmiotów użytkowych, takich jak: świeczniki, lichtarze, kinkiety, klamki, moździerze, kropielnice, ciupagi, klamry, ozdoby do uprzęży końskiej i inne. Podstawowym materiałem są różnego rodzaju stopy mosiądzu i brązu, a narzędzia używane w ludwisarstwie to: piec odlewniczy, glinka do formowania, tygle, szlifierki, polerki i pilniki.


wydrukuj dokument   wyślij znajomemu   ilość wyświetleń 125119
GMINA BUKOWINA TATRZAŃSKA

TATRY

NA NARTY

BASENY TERMALNE

CO ZJEŚĆ

GDZIE SPAĆ

CO ZOBACZYĆ

Aktualności

Twórczość ludowa

Zabytki

Dom Ludowy

Związek Podhalan

Zespoły góralskie

Kapliczki, krzyże i figury przydrożne

OCHRONA ŚRODOWISKA I GOSPODARKA ODPADAMI

TRANSGRANICZNA PROMOCJA


 

URZĄD GMINY

 
   
   

   


 


 
 


 


 

 
 

 
 

 

Informacja dla Mieszkańców gminy, którzy uczestniczą w projekcie odnawialnych źródeł energii pn. „Partnerski projekt budowy instalacji odnawialnych źródeł energii dla gmin województwa małopolskiego” [więcej...]

 

 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

 
 
 

 
 

 
 

 
 

 
 

 
 
 


 

PAŃSTWOWA STRAŻ RYBACKA INFORMUJE

Znalazłeś wnyki w czasie spaceru w lesie? Nie ruszaj ich z miejsca, zapamiętaj lokalizację i przekaż tę informację do Państwowej Straży Rybackiej w Krakowie. Posiadasz informację o osobie, która może kłusować, a nie wiesz komu to zgłosić? Również przekaż tę informację do Państwowej Straży Rybackiej.[więcej...]

 

 

 

 
 


 
TAXI