|
Wstęp
Prace nad przygotowaniem monografii kapliczek i krzyży przydrożnych we wsiach gminy Bukowina Tatrzańska zostały podjęte z inicjatywy Urzędu Gminy. Nie trzeba nikogo przekonywać, że mała architektura sakralna rozsiana na obszarze trzech wsi spiskich i pięciu podhalańskich znajdujących się w granicach gminy charakteryzuje się wielkim bogactwem i urodą, stanowiąc jednej z najbardziej wartościowych składników dziedzictwa kulturowego regionu. Tymczasem poza fragmentarycznymi wzmiankami w literaturze i ogólnymi informacjami sporządzanymi na potrzeby informacji turystycznej kapliczki i krzyże przydrożne z tutejszych wsi nie doczekały się rzetelnego opracowania wydobywającego nie tylko ich niewątpliwe walory estetyczne, ale także nieodłącznie związany z konkretnymi obiektami unikatowy kontekst historyczny i wierzeniowy.
Niniejsza monografia powstała przede wszystkim w oparciu o dokumentację zebraną w trakcie inwentaryzacji i badań terenowych prowadzonych przez pracowników i studentów Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 2003 i 2005. Wykonano wówczas dokumentację obiektów sakralnych z terenu ośmiu miejscowości bukowińskiej gminy w postaci wywiadów etnograficznych, szczegółowych kart informacyjnych dla krzyży i kapliczek oraz pełnej dokumentacji fotograficznej, a zebrany materiał posłużył jako baza Źródłowa do przygotowania niniejszego opracowania. Materiał ilustracyjny wzbogaciły fotografie z archiwalnych zbiorów Muzeum Tatrzańskiego i Muzeum Etnograficznego w Krakowie, niektóre tym cenniejsze, że ukazują obiekty już nieistniejące.
Najważniejszym Źródłem okazał się materiał zebrany w trakcie badań terenowych. Z jednej strony próbowano uchwycić i udokumentować aktualny stan wszystkich obiektów sakralnych, zrekonstruować w miarę możliwości ich historię i okoliczności powstania, a z drugiej chciano utrwalić podania i wierzenia związane z wieloma kapliczkami i krzyżami, zachowane jeszcze w pamięci przede wszystkim przez najstarszych mieszkańców. Interpretując pozyskane w ten sposób relacje, nie czytano ich jedynie zgodnie z tradycyjnymi regułami warsztatu historyka, lecz potraktowano jako pewien szczególny obraz utrwalony w ludzkiej pamięci. Stąd też w mozaice losów przedstawianych obiektów często tak wiele luk, nieścisłości i niedopowiedzeń, rozmaitych wersji ich pochodzenia, wyglądu i wyposażenia.
Praca składa się z czterech zasadniczych części. W pierwszym rozdziale zaprezentowano charakterystykę wybranych krzyży i kapliczek ułożonych w określonym porządku typologicznym. Analiza objęła cechy formalne obiektów i znajdującego się w środku wyposażenia, szczegóły fundacji oraz rekonstrukcję ich dziejów. Drugi rozdział poświęcono ich wnętrzom, a więc ikonografii najczęściej spotykanych tu figur i obrazów, przy czym szczególną uwagę zwrócono na związaną z nimi religijną sferę znaczeń, dziś już w dużej części zapomnianą. W trzecim rozdziale przedstawiono otaczający opisywane obiekty bogaty świat podań i opowieści, których często bardzo już uwspółcześnione wersje korzeniami sięgają tradycyjnego folkloru Podhala i Spisza. Krzyże przydrożne i kapliczki zostały umieszczone tutaj na tle szerokiego kontekstu społecznego i wierzeniowego, by wskazać na ich funkcję integrującą lokalną zbiorowość oraz rolę w symbolicznym systemie wartościowania czasu i przestrzeni. Czwarta, ostatnia cześć prezentuje zebrany w terenie materiał fotograficzny, z konieczności przedstawiony wybiórczo, tak jednak, by uwzględniał obiekty najważniejsze z punktu widzenia lokalnej historii, a także obrazował charakterystyczne dla tutejszych kapliczek i krzyży rozwiązania formalne.
Nieocenioną pomocą dla autorów były materiały zebrane przez pasjonatów lokalnej kultury i historii, którymi zechcieli się z nami podzielić. Tutaj szczególne podziękowania należą się Stanisławie Galicy-Górkiewicz, Janowi Budzowi, Małgorzacie Rabiańskiej, Helenie Waligórze i Bogusławowi Pawłowiczowi za przygotowanie informacji o kapliczkach w ich miejscowościach, a także Andrzejowi Gombosowi i Antoniemu Sztokfiszowi za fachowe konsultacje. Słowa wdzięczności kierujemy także do Anny Kozak i Anny Liscar z Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Alicji Małety z Muzeum Etnograficznego w Krakowie, Heleny Kręt i Marii Jasińskiej z Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Mariana Matusiaka z zakopiańskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Ogromny dług wdzięczności mamy wobec wszystkich mieszkańców bukowińskiej gminy, którzy zechcieli nam opowiedzieć tak wiele i tak interesująco o znajdujących się w ich sąsiedztwie kapliczkach. Książka ta nie mogłaby powstać, gdyby nie okazane nam zaufanie i entuzjazm Józefy Sztokfisz i Milana Modły, pomysłodawców całego przedsięwzięcia.
|
)
99759
